Erabakia eskuetan hartuta

Irlanda herri sinpatiko bezain ultrakatoliko ikusten zutenek ezusteko ederra hartu berri dute maiatzean egindako erreferendumean. Hiru irlandarretatik bik haurdunaldia eteteko eskubidearen alde egin dute. Eta garaipen itzel hark bestelako kontuak ere piztu ditu: «hurrengoa iparra» diote behin baino gehiagotan. Erresuma Batuan aspaldi zigorrik gabeko praktika izan arren, errepublikan bezala ia erabat debekatuta dago Londresen menpeko Sei Konderrietan. Hala, Europa mendebaldeko hutsune hori aldatzeko unea dela diote geroz eta gehiagok, are nabarmenagoa baita duela bi asteko erreferendumaren ostean. Horretarako galdeketarik ere ez dela behar gogora ekarri dute, Westminsterren har dezaketela neurri hori. Oinarrizko eskubideak —norbere gorputza, esaterako— herri galdeketetan arautu ote daitezkeen eztabaida liteke, ados, baina pragmatismo anglosaxoniarrak sarritan erakutsi du: hala legeztatu zuten irlandarrek sexu bereko pertsonen arteko ezkontza, eta hala egin dute abortuarekin ere. Gobernuaren erabakietan atzera jo liteke, baina zelan ausartu herritarren gehiengoak horren argi adierazitakoaren aurka? Beti aipatzen dut: Hego Afrikan apartheid-arekin amaitzea zuriek baino bozkatzerik izan ez zuten galdeketan gauzatu zen; erreferendum arrazista batek amaitu zuen estatu arrazistarekin, alegia. Horren aurrean, zilegi da esentzietara jotzea, dena ez dela bozkagarri eta abar, baina nik behintzat mila aldiz gurago oinarri demokratiko sendoa duten herrialdeen pragmatismoa, dogma katolikoak zipriztindutako esentzialismoa baino.

Theresa Mayk Ipar Irlandako unionistekin daukan itunak konplikatu egiten du hori, baina are gehiago uzten du agerian, brexit-aren gaiak behin eta berriz nabarmendu duen legez, politikari unionista gutxi batzuek erabateko beto eskubidea dutela: emakumeek beren gorputzarekiko askatasuna izateko betoa, eta Ipar Irlandak 2016ko erreferendumean bozkatu zuela errespetatzeko betoa. Eskoziak bezala, Ipar Irlandak ere ezetz esan baitzion Europako Batasunetik irtetzeari. Eta korapilo lodiena hor dago: mugarekiko kontrola gura badu, sasoi ilunetako kontrolak ezarri beharko dira, edo osterantzean Ipar Irlandak estatus bereziren bat beharko du merkatu batuan jarrai dezan. Baina unionistek ezetz esaten diote horri, eta hala ere aurrera egingo balute, eskoziarrek berehala gogora ekarriko lukete eurek are nabarmenago esan ziotela ezetz brexit-ari, eta merkatu batuan jarraitu nahi dutela. Ingalaterra isolatzea lekarkeela, alegia.

Irlandan zein Eskozian, azken batean, herritarrei berriz ere ahotsa ematea dago jokoan. Herrialdea sartuta dagoen nahaspilan, herritarrek izan beharko dutela azken hitza. Heldutasunez aztertu eta eztabaidatuta, SNP alderdia orain egiten ari den legez, bigarren independentzia erreferendumerako unea iritsi ote den aztertzeko. Baina inork ez du zalantzarik herritarrek izan behar dutela azken hitz eta erabaki hori. Sinn Feinek ere geroz eta ozenago dio Irlanda batuari buruzko galdeketak mahai gainean behar duela.

Estatus politikoaz, zure gorputzaz zein ekonomiaz, gaur Suitzan dirua Banku Zentralak jaulkitzeari buruz duten galdeketan legez, herritarrek hitza badutela sentitzea oso garrantzitsua da. Irlandan badakite, Eskozian ere bai, zer esanik ez Suitzan. Ez Europan soilik: errepublikarik jakobinoenak Frantzian segitu nahi duten galdetuko die Kaledonia Berriko biztanleei azaroaren 4an. Autodeterminazioa europarren kolonialismora mugatzen dela esaten dutenei, asteon Kaledonia Berritik hurbil etorri zaie erantzuna: Bougainville uharteak urtebete barru erabakiko du Papua Ginea Berritik bereizitako estatu independentea eratu gura duen.

Gerra gogorra izan zuten duela bi hamarkada Solomon uharteetatik Ginea Berritik baino hurbilago dagoen irla horretan. Oso behartsua da, baina izan demokrazia aurreratua, izan kolonia zein hirugarren munduko estatu bateko uharte, herritarrek hitza eta erabakia hartzea izango da, geroz eta gehiago, arazoak konpontzeko bidea. Dublinen, Belfasten, Edinburgon, Zurichen zein Ozeanian. Halakoa izan zen atzo Eusko Ikaskuntzaren ariketa, halaxe lotuko ditugu gaur mendebaldeko hiriburuak eskuz esku, eta halaxe ebatziko dute euren bidea ekialdekoek ere, hala gura dutenean, Altsasutik Mauleraino.